Arşîvên Tag: afrîka

A.Rahman Çelîk Fona Nifûsê ya Neteweyên Yekbûyî UNFPAyê di warê bandora guherîna avhewayê ya li ser şîddetê raporek belav kir. Raporê nîşan dide, ji ber sedema guherîna avhewayê li jêra Sahrayê ya Afrîkayê hejmara jin û zarokên şîddet li wan tên kirin ji 90 milyonan derbas kiriye. Fona Nifûsê ya Neteweyên Yekbûyî UNFPAyê …

10ê îlonê roja rizgarîya Gîne-Bîssaûyê ya ji kolonyalîzma Portûgalê ye. Rizgarîya Gîne-Bîssaûyê bi rêya şerê gerîla û Şoreşa Qerenfîlê ya Portûgalê pêk hat. Hêzên Portûgalî li bajaran asê man û gerîla herêmên gundewar bi dest xistin. 10ê îlonê roja rizgarîya Gîne-Bîssaûyê ya ji kolonyalîzma Portûgalê ye. Portûgal di 10ê îlona …

Kongreya Neteweyî ya Afrîkayê (ANC)  serdestiya xwe ya di parlamentoyê de winda kir. ANC’ê ji 400 kursiyên parlamentoyê, 159 kursî bi dest xistin. Partiya mûxalefeta serekeTifaqa Demokratîk 87 kursî bi dest xistin. Partîya populîst uMkhonto weSizwe jî 49 kursî bi dest xistin. ANC piştî hilbijartinê careke din dixwaze hukumetê ava bike û ji …

Fatoş Demirtaş Swîsre dixwaze  di 24 saetan de bersivê bide daxwazên penaxwaziyê yên ji 4 welatên li Afrîkayê. Saziyên sivîl ên mafên penaberan diparêzin fikarên xwe yên derbarê mijarê de radigihînin. Swîsre meseleya tundkirina sîstema ji bo penaberan nîqaş dike. Saziyên sivîl ên mafên penaberan diparêzin fikarên xwe yên derbarê …

Neteweyên Yekbûyî ragihand, ji ber şerê naxweyî li Sudanê 7,1 mîlyon kes bûne koçber. Cara dawî,  li navenda Sudanê 300 hezar kes neçar mane terka cîûwarê bikin. Neteweyên Yekbûyî derbarê encamên însanî yên şerê li Sûdanê daxuyaniyek da. Rêxistina cîhanî got, ji ber şerê domdar li Sudanê 7,1 mîlyon kes …

Tanganyika ku welatekî li rojhilatê Afrîkayê ye, di 1961an de bû welatekî serbixwe. Berî vê demê, welêt koloniyeke Împaratoriya Brîtanyayê bû. 9ê kanûna paşîn roja serxwebûna Tanganyikayê ye. Tanganyikaya li rojhilatê Afrîkayê di 1961an de bû welatekî serbixwe. Berî vê demê, welêt koloniyeke Împaratoriya Brîtanyayê bû. Brîtanya di 1916’an de …

Burkina Faso biryar da dawî li statuya fermî ya fransî bîne. Bi vê qanûnê, fransî statuya xwe winda kir û wekî “zimanê xebatê” hat pênasekirin. Fransî di nava welatên li rojavayê Afrîkayê statuya xwe sal bi sal winda dike. Burkina Faso biryar da dawî li statuya fermî ya fransî bîne. …

Li Sûdanê ji Nîsanê û vir ve 6.3 milyon mirov terka cîûwarê xwe kirine. 1.3 milyon Sûdanî koçî derveyî welat kirine û li Çad, Sûdana Başûr û Misrê bi cî bûne. Rêxistina Koçê ya Navneteweyî (IOM) derbarê rewşa Sûdanê de agahiyên balkêş weşandin. Rêxistinê diyar kir, ji destpêka aloziyê heta …

Di 1974’an de li Portûgalê Şoreşa Qerenfîlê pêk hat û dawî li dîktatoriya António de Oliveira Salazar hat anîn. Rêvebiriya nû tevlî Angolayê bi koloniyên din re dest bi muzakereyên serxwebûnê kir. Serokê MPLA’yê Agostinho Neto di 11’ê Mijdara 1975’an de serwebûna Angolayê ragihand. Angola piştî demeke dirêj a kolonyalîzmê, …

Piştî Malî û Bûrkîna Fasoyê, vê carê li Nîjerê artêş dest danî ser rêvebiriyê. Cûntaya leşkerî rewşa aloz a ewlekariyê, aboriya lawaz û rêvebiriya bêkêr wekî sebeba derbeyê nîşan da. Bi derbeya leşkerî re, tevgera li kolanên Nîjerê zêde bû û çalakgerên sivîl êriş birin ser sefaretxaneya Fransa û hin …

Malî dawî li statuya fermî ya Fransî tîne. Digel vê jî wê Fransî wekî “zimanê xebatê” di her asta rêvebirî û gelemperî de bê bikaranîn. Lêbelê bawerî ev e, wê biryara hukumeta Maliyê di pratîkê de guherînên mezin bi xwe re neyne. Welatê Afrîka Malî bi Destûra Bingehîn a nû …

Marok plan dike heta sala 2030’an hejmara zarokên perwerdeya zimanê Amazîxî werdigirin bike 4 milyonî. Ji bo ev hedef pêk were wê li welêt 12,000 navendên perwerdeyê bên vekirin. Niha li Marokê 330,000 xwendekar dersa zimanê Amazîxî werdigirin. Marok dixwaze perwerdeya bi zimanê Amazîxê pêş ve bibe. Dewlet plan dike, …

Ngugi li Kenyayê, ji ber xebatên xwe yên şanogerî bi zimanê Gikuyu tevî gundiyên Kenyayê, di sala 1977ê de hat girtin. Navê şanoyê ku hat qedexekirin Ngaahika Ndenda [Dilê min Kengî Bixwaze Ez ê Hingî Bizewicim] bu. Konferansa Berlînê di navbera 1884-1885an de bi armanca dabeşkirina Afrîkayê civiya û di …

Li Sûdanê şerê di navbera hêzên çekdarî de sê roj li dûv xwe hişt. Di pevçûnê de piraniya wan kesên sivîl herî kêm 100 kes hatin kuştin û bi sedan kes birîndar bûn. Aliyên şerê navxweyî yê li Sûdanê Artêşa Sûdanê û Hêzên Piştevaniya Lezgîn e. Li Sûdanê şerê di …

Li Tûnisê hilbijartina parlemenê rastî boykota herî mezin a miletê hat. Bi tenê 9 ji % hilbijêran ango 800 hezar kes dengên xwe bi kar anîn. Ev jî bû derbeyeke polîtîk ji bo serokê Tûnisê Keys Seîd. Li Tûnisê hilbijartina parlemenê rastî boykota herî mezin a miletê hat. Piraniya welatiyên …

Etiyopya û Tîgre bi peymaneke aştiyê aloziya bi navbera xwe de bi dawî kirin. Ligel bidawîkirina şer, her du alî ji bo bêçekirina herêmê û vekişandina artêşa Etiyopyayê jî li hev kirin. Di hevdîtinên li bajarê Pretoriayê şandekeye Yekitiya Afrîkayê navbeynkariyê kir. Etiyopya û Tîgre bi peymaneke aştiyê aloziya bi …

Di 2020’an de Enqere 82.9 milyon dolar çekan firotiye welatên Afrîkayê. Lê belê ev hejmar di sala 2021’an de derketiye 460.6 milyon dolarî. Tirkiye bazirganiya xwe ya leşkerî ya bi Afrîkayê re pêş de dibe. Enstîtuya Alman a Meseleyên Navneteweyî û Ewlekariyê (SWP) li ser mijarê lêkolînekê weşand. Lêkolîn nîşan …

Penaberên Afrîkayê ji bo bigiîhjin Ewrûpayê mirinê didin ber çavên xwe Gelek ji wan hewl didin bi ji ser Îtalyayê li welatên Ewrûpayê belav bibin Di vê rêwîtiya xetere de girava Lampedusayê rawestgeha ewil e Lê êdî ev vê girava biçûk nema dikare girseya penaberên ragire Penaberên ji Afrîkayê, ji …

  Belçîka, 61 sal piştî kuştina wî, bermahiyên lîderê şoreşger ê Kongoyê Patrice Lumumba, ewê li malbata wî vegerîne. Piştî kuştina wî, cendekê Lumumba di nava asîtê de hatibû helandin û bi tenê dranekî wî yê zêr hatibû veşartin. Bi boneya vegerandina dranê Lumumba, li Qesra Qraliyeta Belçîkayê merasîmek hate …

Koçber herî zêde di rotayên deryayî yên di navbera Lîbya û Îtalyayê de jiyana xwe ji dest didin. Duyemîn rotaya herî xetere rotaya di navbera Afrîka û Giravên Kanaryayê de ye. Neteweyên Yekbûyî bi raporekê, hejmara kesên 2021`ê li ser riyên deryayî yên ber bi Ewrûpayê de jiyana xwe ji …

Ev gotinên balkêş ên Sankara hîn jî di têkoşîna li dijî kolonyalîzm û neokolonyalîzmê de riya miletên bindest ronî dike: Koleyê ku li hemberê zilmê nikare serî hilde bila gazinan ji qedera xwe neke. Eger ew ji sozên azadiyê yên efendiyê xwe bawer bike, wê demê sebeba qedera wî/wê ya …