Arşîvên Tag: afrîka

Piştî Malî û Bûrkîna Fasoyê, vê carê li Nîjerê artêş dest danî ser rêvebiriyê. Cûntaya leşkerî rewşa aloz a ewlekariyê, aboriya lawaz û rêvebiriya bêkêr wekî sebeba derbeyê nîşan da. Bi derbeya leşkerî re, tevgera li kolanên Nîjerê zêde bû û çalakgerên sivîl êriş birin ser sefaretxaneya Fransa û hin …

Malî dawî li statuya fermî ya Fransî tîne. Digel vê jî wê Fransî wekî “zimanê xebatê” di her asta rêvebirî û gelemperî de bê bikaranîn. Lêbelê bawerî ev e, wê biryara hukumeta Maliyê di pratîkê de guherînên mezin bi xwe re neyne. Welatê Afrîka Malî bi Destûra Bingehîn a nû …

Marok plan dike heta sala 2030’an hejmara zarokên perwerdeya zimanê Amazîxî werdigirin bike 4 milyonî. Ji bo ev hedef pêk were wê li welêt 12,000 navendên perwerdeyê bên vekirin. Niha li Marokê 330,000 xwendekar dersa zimanê Amazîxî werdigirin. Marok dixwaze perwerdeya bi zimanê Amazîxê pêş ve bibe. Dewlet plan dike, …

Ngugi li Kenyayê, ji ber xebatên xwe yên şanogerî bi zimanê Gikuyu tevî gundiyên Kenyayê, di sala 1977ê de hat girtin. Navê şanoyê ku hat qedexekirin Ngaahika Ndenda [Dilê min Kengî Bixwaze Ez ê Hingî Bizewicim] bu. Konferansa Berlînê di navbera 1884-1885an de bi armanca dabeşkirina Afrîkayê civiya û di …

Li Sûdanê şerê di navbera hêzên çekdarî de sê roj li dûv xwe hişt. Di pevçûnê de piraniya wan kesên sivîl herî kêm 100 kes hatin kuştin û bi sedan kes birîndar bûn. Aliyên şerê navxweyî yê li Sûdanê Artêşa Sûdanê û Hêzên Piştevaniya Lezgîn e. Li Sûdanê şerê di …

Li Tûnisê hilbijartina parlemenê rastî boykota herî mezin a miletê hat. Bi tenê 9 ji % hilbijêran ango 800 hezar kes dengên xwe bi kar anîn. Ev jî bû derbeyeke polîtîk ji bo serokê Tûnisê Keys Seîd. Li Tûnisê hilbijartina parlemenê rastî boykota herî mezin a miletê hat. Piraniya welatiyên …

Etiyopya û Tîgre bi peymaneke aştiyê aloziya bi navbera xwe de bi dawî kirin. Ligel bidawîkirina şer, her du alî ji bo bêçekirina herêmê û vekişandina artêşa Etiyopyayê jî li hev kirin. Di hevdîtinên li bajarê Pretoriayê şandekeye Yekitiya Afrîkayê navbeynkariyê kir. Etiyopya û Tîgre bi peymaneke aştiyê aloziya bi …

Di 2020’an de Enqere 82.9 milyon dolar çekan firotiye welatên Afrîkayê. Lê belê ev hejmar di sala 2021’an de derketiye 460.6 milyon dolarî. Tirkiye bazirganiya xwe ya leşkerî ya bi Afrîkayê re pêş de dibe. Enstîtuya Alman a Meseleyên Navneteweyî û Ewlekariyê (SWP) li ser mijarê lêkolînekê weşand. Lêkolîn nîşan …

Penaberên Afrîkayê ji bo bigiîhjin Ewrûpayê mirinê didin ber çavên xwe Gelek ji wan hewl didin bi ji ser Îtalyayê li welatên Ewrûpayê belav bibin Di vê rêwîtiya xetere de girava Lampedusayê rawestgeha ewil e Lê êdî ev vê girava biçûk nema dikare girseya penaberên ragire Penaberên ji Afrîkayê, ji …

  Belçîka, 61 sal piştî kuştina wî, bermahiyên lîderê şoreşger ê Kongoyê Patrice Lumumba, ewê li malbata wî vegerîne. Piştî kuştina wî, cendekê Lumumba di nava asîtê de hatibû helandin û bi tenê dranekî wî yê zêr hatibû veşartin. Bi boneya vegerandina dranê Lumumba, li Qesra Qraliyeta Belçîkayê merasîmek hate …

Koçber herî zêde di rotayên deryayî yên di navbera Lîbya û Îtalyayê de jiyana xwe ji dest didin. Duyemîn rotaya herî xetere rotaya di navbera Afrîka û Giravên Kanaryayê de ye. Neteweyên Yekbûyî bi raporekê, hejmara kesên 2021`ê li ser riyên deryayî yên ber bi Ewrûpayê de jiyana xwe ji …

Ev gotinên balkêş ên Sankara hîn jî di têkoşîna li dijî kolonyalîzm û neokolonyalîzmê de riya miletên bindest ronî dike: Koleyê ku li hemberê zilmê nikare serî hilde bila gazinan ji qedera xwe neke. Eger ew ji sozên azadiyê yên efendiyê xwe bawer bike, wê demê sebeba qedera wî/wê ya …

Eger pêşi li belavbûna rêxistinên olperest a ber bi başûr ve neyê girtin, wê Afrîka bi karesateke nû re rû bi rû bimîne û di sala 2022’an de welatên li peravên Kendava Gîneyê bibin navenda nû ya bêîstikrariyê. Welatên Sahelê ku bi dehan salane serbixwe ne dikin nakin nikarin bibin …

  Yasin Sunca* Kolonyalîte, kolonyalîzma nû jî tê de, têgeheke ku hêza xwe ji hiyerarşiyan û têkiliyên hêzê werdigire û gelek meseleyên global di nava wê de cî digirin. Herwiha, bi riya pergaleke hîn bêtir dîrokî-civakî tê pênasekirin. Li gorî vê perspektîfê, di pergala serdest a cîhanê de têkiliyên hêzê …

Di encama wê dorpêça xedar a Nîjeryayê de, li Bîafrayê di nava 3 salan de nêzîkî 3 milyon îgbo jiyana xwe ji dest dan. Bi milyonan kes jî dan ser riyên penaberiyê yên ber bi derveyî welêt.Di ser vê dîroka reş re 50 sal derbas bûn. Lê hîn jî birînên …

  Wan 10 hezar sal, li ser erdên xwe li gorî qanûn û edetên xwe jiyana xwe berdewam kir. Hêzên derve, herdem êrişên dagirkeriyû û talanê birin ser wan û aşên asîmîlasyonê li welatê wan damezrandin. Di van demên dijwar de, çol û çiya hatin hawara wan û ji van …

Dewletên ewrûpî çi bikin bila bikin, nikarin dîroka xwe ya kolonyalîzmê bidin jibîrkirinDi 150 salên Kolonyalîzma ewrûpî de Afrîka ji bo çavkaniyên wê hat talankirin.Bi deh-milyonan afrîkiyên belengaz hatin kuştin..Niha hin dewletên afrîkî ji ber van sûcan  doza tazmînatê li hin welatên Awrûpî dikin.. Hukumeta Bûrûndî ji bo zirara di …

Kolonyalîzma Ewrûpî berpirsê kuştina bi dehan milyon xweciyên li gelek aliyên cîhanê ye..Lê belê têkildarî van sûcên giran ên li dijî mirovahiyê ne lêborîneke maqûl hatiye xwestin û ne jî tazmînatek hatiye dayîn ..Almanyaya ku li Namîbyayê ji 80 hezarî zêdetir kes kuştin, di berdêla van sûcên xwe de 10 …

Gîne Bîssaû welatekî li rojavayê Afrîkayê ye. Komegiravên Bîjagos jî ku ji 88 giravên pêk tên, bi ser vî welatî ve ye. Bîjagos, ji ber cihêrengiya xwe ya xwezayî, di 1996’an de ji aliyê UNESCO’yê ve wekî mîrateyeke xwezayî hatiye qebûlkirin. Wekî li herêmên din ên Gîne Bîssaûyê, li civaka …

Kamerûn welatekî li navenda Afrîkayê ye ku bi cihêrengiya xwe ya ziman bale dikişîne. Li vî welatê ku nifûsa wê 25 milyon e, 260 ziman tên axaftin. Bê tenê 40 ji van zimanan li dibistanan tên fêrkirin. Lê ji ber mîrateya dema kolonyal, fransî û îngilîzî zimanên fermî yên welêt …

Parzemîna herî zêde rastî mêtingeriya (kolonyalîzm) Ewrûpayê hatiye Afrîka’ye. Dewletên mêtinger ên ewrûpî ne tenê dest danîne ser hemû çavkaniyên aboriyê yê parzemîna reşik lê li dijî hin komên etnîk jenosîdê mezin jî pêk anîne. Du ji van koman herero û nama ne û digel kêmbûna hejmara xwe  hîn li …