Dekolonîzasyon

Welatek ji aliyê çavkaniyan dewlemend be, lê miletê wî bi xizaniyek xedar re rû bi rû be…Ev, trajediya hemû welatan e ku rastî dagirkirina hêzên derve hatine.Belûcistana di nava Pakistan û Îranê de hatiye parvekirin, xwedî heman çîroka dilsoj e.   Her du dewlet, ligel şerekî qirêj, buhust bi buhust erdên …

  Wan 10 hezar sal, li ser erdên xwe li gorî qanûn û edetên xwe jiyana xwe berdewam kir. Hêzên derve, herdem êrişên dagirkeriyû û talanê birin ser wan û aşên asîmîlasyonê li welatê wan damezrandin. Di van demên dijwar de, çol û çiya hatin hawara wan û ji van …

Maorî bi têkoşînê bên hevparê New Zelandê Rêvebiriya kolonyal, fam kir ku bi êrişên leşkerî mesele çareser nabe û bi maoriyan re dest bi muzakereyan kir. Di encama hevdîtinan de li ser aştiyê hat lihevkirin û Peymana Waîtangî hat amadekirin. Nûnerê Qraliyeta Brîtanî William Hobson û 500 serekeşîrên maorî îmzeya …

Mapûçiyên serhildêr, li stargehên nû xwe amade kirin û paşê bi êrişeke mezin, keleyên sembola zilm a kolonyalîzmê bi axê re kirin yek. Ev cara yekemîn bu ku miletekî li parzemîna Amerîkayê, kolonyalîstên hêzdar ên Îspanyol têk dibir. Ev çiyayên herdem serê wan bi berf, çemên avzelal û daristanên wekî …

Ew bi hezaran salan, li ser erdên ji berf û qeşayê, tevlî naxirên pezkoviyan bi serbestî geriyan. Lê netew-dewletên nû, welatê wan parçe kirin û ew xistin nava tevneke giran a asîmîlasyonê.   Digel êş û kulên bindestiya 100 salên dawî, gelê Samî ji bo ji erdên xwe yên dîrokî …

Li ser axa xwe bûn kêmar, erdên wan hat dagirkirin û paşê zimanê wan hat qedexekirin…Çîroka jandar a gelê aînû, ji vir 700 sed sal berê bi kolonîzasyona Japonyayê dest pê kirDi encama dagirkerî û asîmîlasyona xedar de, aînû veguherî komeke etnîk a li ber sikratêDi 400 salan de hejmara …

Giraveke li Okyanûsa Pasîfîkê ku 170 sal in li benda serxwebûnê ye, bi referendûmekê xwest bigihîje armanca xwe..Lê mixabin mêtingeran nehiştin welatiyên giravê bigihîjin armanca xwe..Li Kaledonyaya Nû, alîgirên serxwebûnê careke din referandûma serxwebûnê de têk çûn û hêviya xwe ji careke din re hiştin.. Tevgera serxwebûnxwaz bi mehan berê …

Ekolojî hilweşandin, gelê xwecî qir kirin, ji bo qezencê sîstema koletiyê damezrandin û paşê wekî tiştek nebûye her tişt di cî de hiştin û vegeriyan welatê xweWelatên Karayîbê ji Ewrûpayê daxwaz dikin, ji bo zirar û ziyana dema koletiyê telafî bike gava bavêjeEv daxwaz ne tenê ji bo tazmînatê ye …

Dewletên ewrûpî çi bikin bila bikin, nikarin dîroka xwe ya kolonyalîzmê bidin jibîrkirinDi 150 salên Kolonyalîzma ewrûpî de Afrîka ji bo çavkaniyên wê hat talankirin.Bi deh-milyonan afrîkiyên belengaz hatin kuştin..Niha hin dewletên afrîkî ji ber van sûcan  doza tazmînatê li hin welatên Awrûpî dikin.. Hukumeta Bûrûndî ji bo zirara di …

Proseya dekolinîzasyonê ya piştî Şerê Cîhanê ya duyemîn dest pê kir, li hin aliyên cîhanê hîn didome..Girava Kaledonyaya Nû jî bi dehan salan e li bendeye ku ji Fransayê veqete û serxwebûna xwe bi dest bixeHêzên welatparêz ên li vê giravê ji bo referandûma wê îsal bê lidarxistin hêvî dikin …

Kolonyalîzma Ewrûpî berpirsê kuştina bi dehan milyon xweciyên li gelek aliyên cîhanê ye..Lê belê têkildarî van sûcên giran ên li dijî mirovahiyê ne lêborîneke maqûl hatiye xwestin û ne jî tazmînatek hatiye dayîn ..Almanyaya ku li Namîbyayê ji 80 hezarî zêdetir kes kuştin, di berdêla van sûcên xwe de 10 …

Li Kaledonyaya Nû ku koloniyeke Fransayê ye pêvajoya referandûma serxwebûnê destpê kir. Rêvebiriya giravê lîsteyên hilbijêran amade kir û ew pêşkêşî welatiyan kirin. Di vê hilbijartinê de gelê Kanak ku xweciyên Kaledonyaya Nû ne û wê kesên ji 1994’an û vir ve li giravê dijîn, wê karibin dengên xwe bi …

Girava Porto Rîko ev bû 122 sal in di bin kontrola Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê de ye. Li gorî statuya wê ya fermî, ew dewleteke ku bi serbestî tevlî Amerîkayê bûye tê hesibandin. Helbet di eslê xwe de rewş qet ne wiha ye. Ji ber ku vê giravê, di 1898’an …

Polînezya ku ji gelek giravên biçûk pêk tê, herêmeke fireh a li rojavayê Okyanûsa Pasîfîkê ye. Ji 100î zêdetir giravên li vê herêma okyanûsê bi navê Polînezyaya Fransayê di bin rêvebiriya Parîsê de ye. Moetai Brotherson Lêbelê dewleta fransî, bi testên çekên nukleer, bi dehan salan aramiya li van giravên …

Li Kosta Rîkayê ku yek ji welatê Amerîkaya Latîn e, di demên dawî de êrişên li dijî xweciyan zêde bûne. Komên çete yên girêdayî kesên dewlemend, bi armanca ew terka erdên xwe bikin, êrişê xweciyan dikin û gelek caran di van êrişan de xwecî tên kuştin. Serokê Kosta Rîkayê Karlos …

Rêvebiriya rastgir a Bolsonaro ku bûye alavek kêrhatî ya sîstema neolîberalîzmê,  ji bo pêşîgirtina li şewbê tevdîrên pêwîst  nagire. Gelê xwecî yên li Brezîlyayê koma herî jar e ku wê zirarê ji ber vê xemsariya mezin bibîne. Pisporên tenduristiyê li ser vê meseleyê li zengila xetereyê didin û didin zanîn, …

Li başûrê Okyanûsa Pasîfîkê çend girav mane ku hîn ji nîrê kolonyalîzmê rizgar nebûne. Yek ji wan, Bouganville e ku di 40 salên dawî de di bin dagirkirina Papûa Nîw Gîneyê (PNG) de ye. Bi mebesta diyarkirina qederê, di 23’yê Mijdarê de li vê giravê referandûma serxwebûnê hat lidarxistin. 260 …

Partiyên siyasî yên daxwaza serxwebûna Kaledonya’ya Nû dikin ji 54 kursiyên di Kongreya Kaledonya’ya Nû de 26 kursiyan bi dest xistin. Di encama hilbijartina 12’yê Gulanê de hat lidarxistin de bi tenê 2 kursî man ku partiyên serxwebûnxwaz piraniyê bi dest bixin. Partiyên alîgiriya yekitiya bi Fransayê re dikirin di …

Dalay Lama çû Hîndîstanê û li wir hikumeta Tîbetê ya li sirgûnê ava kir ku bi fermî jê re Rêvebiriya Navendî ya Tîbetê hat gotin. Ligel Lama li derdora 100.000 tîbetî jî terka welatê xwe kirin. Navenda vê hikumetê li Dharamsala ya li bakurê Hîndîstanê bû. Di 10’ê Adarê de …

Nivîskarê kenyayî Thiong’o di xebata xwe de rizgarkirina ziman ji mêtingeriya ewrûpî pêşniyazê gelên Afrîkayê dike. Thiong’o di pirtûkê de hewl dide ku “meseleya ziman” wekî teoriyekê di nava xebatên post-kolonyal de bi cî bike. Wergereke hêja ya bi navê Rizgarkirina Hiş ji Mêtingeriyê: Di Siyaseta Afrîkî de Siyaseta Zimên …