Infowelat Enformasyon Ji Bo Welat
Gotarên Têkildar
Hogir Berbir
Ev nîqaş ne tenê li ser “cihê nivîsan” bû, lê li ser wateya parastina ziman û çanda kurdî bû. Ji aliyekî ve, ev çalakî zimanê kurdî di qada giştî de nîşan dide ku dixwaze gaveke erênî be. Lê ji aliyê din ve, neqişandina beytên helbestvanên qedirbilind li erdê wekî kêmkirina qîmeta zimanî tê dîtin. Di çanda kurdî de, nivîskar ne tenê hunermend in, ew parêzvanên ziman û nasnameya neteweyî ne. Ji ber vê yekê, awayê nîşandana berhemên wan gelekî girîng e.
Ziman ne tenê ji bo axaftinê ye, ew nasname, çand û dîroka neteweyekê ye. Cejna Zimanê Kurdî ya 15’ê Gulanê ku her sal tê pîrozkirin, ji bo parastin û bilindkirina zimanê kurdî girîng e. Lê îsal, ji ber şîna du têkoşerên kurd, pîrozbahî bi derengî hatin kirin. Di vê çarçoveyê de, Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê çalakiyeke cihê kir. Beytên helbestvanên kurd ên navdar li kolanên navçeya Surê hatin neqişandin. Ev çalakî hem wekî gaveke erênî hate dîtin, hem jî bû sedema nîqaşekê. Di vê gotarê de, ez ê vê çalakiyê, nîqaşên der barê wê de û girîngiya parastina zimanê kurdî bi mînakên cîhanî û zimanekî hêsan rave bikim.
Şaredariya Amedê, ji bo pîrozkirina Cejna Zimanê Kurdî, biryar da ku beytên helbestvanên klasîk ên kurdî, mîna Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Ahmedê Xanî, Hacî Qadirê Koyî û Osman Sebrî, li ser peyarên Kolana Gazî ya navçeya Surê binivîse. Kolana Gazî yek ji kolanên herî kevn ê bajêr e. Her 25 metreyan, beytên helbestvanan li ser keviran hatin neqişandin û bi vî awayî kolan hate xemilandin.
Tahir Baykuşak, Gerînendeyê Şaxa Parastin û Pêşxistina Ziman, got: “Me xwest bi vê çalakiyê zimanê kurdî zindî bikin. Em hêvî dikin ku tûrîstên ji vê kolanê derbas dibin, bedewiya zimanê kurdî bibînin.” Armanc ew bû ku zimanê kurdî di nav civakê de bêhtir bê dîtin û ji mêvanên biyanî re jî bê nasandin.
Kiryar bû sedema nîqaşan
Lê belê, awayê bicihkirina van beytan me got bû sedema nîqaşekê. Beyt li ser erdê hatin nivîsandin û kesên ku di kolanê re derbas dibûn, neçar dimînin ku pê li van nivîsan bikin. Hin kesan ev yek wekî “bêhurmetî” dîtin û gotin ku nivîsên çandî yên wekî beytan ne li erdê, lê li dîwaran an cihên bilind divê bên neqişandin. Di medya civakî de, gelek kesan daxwaz kirin ku ev beyt ji erdê bên rakirin û bi awayekî bi rûmet werin parastin.
Ev nîqaş ne tenê li ser “cihê nivîsan” bû, lê li ser wateya parastina ziman û çanda kurdî bû. Ji aliyekî ve, ev çalakî zimanê kurdî di qada giştî de nîşan dide ku dixwaze gaveke erênî be. Lê ji aliyê din ve, neqişandina beytên helbestvanên qedirbilind li erdê wekî kêmkirina qîmeta zimanî tê dîtin. Di çanda kurdî de, nivîskar ne tenê hunermend in, ew parêzvanên ziman û nasnameya neteweyî ne. Ji ber vê yekê, awayê nîşandana berhemên wan gelekî girîng e.
Mînakên Cîhanê
Ji bo baştir têgihiştina vê mijarê, em dikarin li çend mînakên cîhanî binêrin ku nîşan didin ka ziman çawa di qada giştî de tê parastin:
Zimanê galî, (Welatê Gal, Brîtanya):
Di sedsala 20’an de, zimanê Galî nêzî wendabûnê bû. Hukûmeta herêmî û civakê kampanyayên mezin li dar xistin. Nivîsên bi zimanê Galî li ser tabelayan, otobusan û avahiyan hatin danîn. Lê her tim wan nivîs li cihên bilind, mîna dîwarên bilind neqişandin, da ku hurmeta zimên bê parastin. Îro, zimanê Galî di nav ciwanan de zindî ye û bi awayekî serkeftî tê axaftin.
Zimanê katalanî (Katalonya, Îspanya):
Piştî serdema dîktatoriya Franco ku zimanê Katalanî qedexe bû, xebatên mezin ji bo vegerandina zimên hatin kirin. Gotinên navdar ên nivîskarên Katalanî li ser dîwarên bajaran hatin nivîsandin. Ev nivîs ne li erdê, lê li cihên ku mirov dikarin bi hêsanî bixwînin, hatin danîn. Vê yekê hem ziman pêşve bir, hem jî hurmeta wê parast.
Zimanê maorî (Zelandaya Nû):
Zimanê Maorî jî di xetereyê de bû. Bi xebatên hukûmetê û civakê, nivîsên Maorî li dibistanan, avahiyên giştî û parkan hatin bikaranîn. Mînak, li bajarê Aucklandê, gotinên kevneşopî yên Maorî li ser dîwarên avahiyên girîng hatin neqişandin. Her tim bal hat kişandin ku ev nivîs bi awayekî bi rûmet bên nîşandan.
Zimanê tamilî (Tamil Nadu, Hindistan):
Li eyaleta Tamil Nadu, ji bo parastina zimanê Tamilî, gotinên helbestvanên kevnar li ser dîwarên dibistanan û avahiyên giştî hatin nivîsandin. Ev nivîs bi awayekî hunerî û bi rûmet hatin danîn, da ku hem ciwan zimanê xwe hîn bibin, hem jî çandê bi hurmet bidin nasîn.
Van mînakan nîşan didin ku parastina ziman di qada giştî de mimkun e, lê divê hetiyariyên çandî her tim bên berçavkirin. Neqişandina nivîsên çandî li erdê, bi taybetî ji bo neteweyên ku zimanê wan hîn di xetereyê de ye, dikare wekî bêhurmetî bê dîtin. Li welatê me, ji bo biçûkxistina dijberan, gelek kom û rêxistin sembol û alên wan li erdê datînin û bi pêyan lê dikin. Mînak, ala Îsraîlê li qadên Amedê hatine nexşkirin.
Li hin deverên cîhanê, mîna li Hollywoodê, navên stêran li ser erdê têne nivîsandin (Walk of Fame). Lê ev yek ji bo çandeke ku ziman û nasnameya wê serdest e, ne pirsgirêk e. Zimanê kurdî hîn di rewşeke hesas de ye, ji ber vê yekê divê em bi baldarî tevbigerin û mînakên wekî Hollywoodê rasterast jibernegirin.
Pirsgirêkeke din jî ev e ku çi li Amedê çi bi giştî, gelê kurd hîn zimanê xwe yê resen baş nizane bixwîne û binivîse. Wê çawa beytên klasîk bixwînin, binivîsin û tê bigihên? Ji bo ku gotinek kurdî di hişê mirovan de bimîne, gelo ne baştir e ku em ji klasîkan wêdetir gotin û navdarên serdema xwe bi kar bînin?
Pêşniyarên ji bo çareseriyê
Ji bo çareserkirina nîqaşa li Amedê, şaredarî dikare van gavan biavêje:
1- Beytên Li Dîwaran:
Beytên li ser erdê dikarin bên rakirin û li dîwarên Kolana Gazî an cihên din ên bajêr bên neqişandin. Ev yek dê hurmeta çandî biparêze û beytan bi awayekî estetîk nîşan bide.
2- Panelên Agahdarkirinê:
Li rex her beytê, panelên piçûk dikarin bên danîn ku jînenîgariya helbestvanan û wateya beytan rave bikin. Ev dê hem ji niştecihan re, hem ji tûrîstan re bibe qadeke perwerdehiyê.
3- Kampanyayên Civakî:
Şaredarî dikare çalakiyên hunerî, mîna xwendina helbestan an pêşbaziyên nivîsandinê û hwd. organîze bike da ku civak zêdetir bi zimanê kurdî re têkildar bibin.
4- Navên Parkan:
Navên helbestvanan an gotinên wan dikarin li park û meydanên bajêr bên danîn. Mînak, parka bi navê “Melayê Cizîrî” an “Ahmedê Xanî” dikare bibe semboleke çandî.
5- Alav û Amûrên Dîjîtal:
Şaredarî dikare alav û amûran çêbike ku beytên helbestvanan, wateyên wan û agahiyên der barê çanda kurdî de cih bigire. Ev dê ji tûrîstan û ciwanan re zimanê kurdî bi awayekî bide nasîn.
Xebatên Şaredariya Amedê ji bo Cejna Zimanê Kurdî gaveke girîng e ji bo zindîkirina zimanê kurdî. Lê nîqaşa li ser neqişandina beytan li erdê nîşan dide ku divê em bi hestiyarî tevbigerin. Mînakên cîhanî nîşan didin ku ziman dikare bi awayekî bi rûmet û estetîk were parastin. Eger Amed bi çalakiyên xwe yên cihêreng serkêşiyê bike, dikare bibe mînakeke serkeftî ji bo bajarên din ên Kurdistanê.
Wek gotina dawî, zimanê kurdî dilê çanda me ye, dil bisekine çand jî dimire. Her gav ji bo parastina zimên, divê em bi hurmet û bi baldarî tevbigerin û bixebitin.
Foto: Dema xebatkarên beledîyeyê kevirên helbestên kurdî li ser hatine nivîsandin li kolanê bi cî dikin
—————————————–
Derbarê Hogir Berbir de
