Li Kamerûnê bêaramiya li herêma îngilîzîaxêf di çend mehên dawî de zêde dibe. Ji sala 2016’an heta niha di pevçûnên di navbera hêzên herêmî û yên dewletê de gelek kes hatine kuştin. Herêma li başûr ku cîranê Nîjeryayê ji navendê hêzên berfireh dixwaze.
Başûrê Kamerûnê ku bi fermîtî jê re herêmên Bakurêrojava û Başûrêrojava tê gotin beriya serxwebûnê di bin serdestiya brîtaniyan de bû. Aliyên din ên Kamerûnê jî di bin hegemonyaya Fransaya kolonyal de bû. Di pêvajoya serxwebûnê (1960-61) de hêzên siyasî yên her du aliyên welat ji bo komareke federal li hev kirin. Bi vê lihevkirinê Kamerûna di destê Brîtanyayê de wê bibûna nîv-xweser û wê ji zimanê îngilîzî re rêz bihatana girtin.
Di 1972’an de hikumetê modela federal betal kir û di dewsa wê de welat bû xwedî sîstemeke yekgirtî. Ji wê demê heta îro zimanê îngilîzî, hiqûqa kevneşopî û nasnameya herêmî gav bi gav marjînal bûn.
Di sala 1916’an de li herêma başûr li dijî navendê meş û xwepêşandan dest pê kirin. Di çalakiyan de hinek sembolîk be jî serxwebûna herêmê dihat xwestin. Ji ber êrîşên hêzên dewletê berpirsên tevgera herêmî li Nîjeryayê bi cî bûn û li wir hikumeta demborî ya Ambazoniayê damezrandin.
Rêxistinên mafên mirov û yên li ser şerên navxweyî lêkolînê dikin di demên dawî de agahiyên girîng li ser herêmê radigihînin. Koma Krîzê ya Navneteweyî diyar dike ku bi sedan kes hatine kuştin û xetereya koça ji herêmê ketiye rojevê.
Rêxistinên navneteweyî ji bo çareserkirina meseleyê bang li hikumetê dikin. Mixabin hikumet ji mêj ve ye dide zanîn ku ew ê modela federal nîqaş neke. Berpirsên Kamerûnê dibêjin ku ew amadene ji bo hevdîtinên aştiyê lê ew nikarin sîstema siyasî nîqaş bikin.
Victor Mukete ku endamê Senatoyê ye û serekê kevneşopî yê herêma başûre dide xuyakirin ku divê Kamerûn bibe dewleteke federal. Li gorî Mukete divê 10 eyalet bên damezrandin.
Serokê Kamerûnê jî di 2017’an de ji Komîsyona Duzimanî û Pirçandî damezrandibû. Armanca vê komîsyonê pêkanîna wekheviya fransî û îngilîzî ye. Lê heta aniha komîsyon nikaribûye hêzên başûrî ji bo wekheviyê qanih bike.
Înfowelat