Infowelat Enformasyon Ji Bo Welat
Gotarên Têkildar
Mizgîn Ayaz
Huner, ji hebûna mirovatiyê heta îro bûye şêweya hest û fikrên, tirs û hêviyên mirovan û jiyanê. Her dîrokek bûye şahidê felaket û qewimînên bêjimar. Ev qewimîn gelek car bi awayek stemkarane di bin xopana hilweşiyayî ya dîrokê de bêkes, bêxwedî, bêpar hatine hiştin û hatine tunekirin. Lê hin hunermend hene ku bi hunera xwe ewqas qewimînên hatine tunekirin ji bin xopana dîrokê derxistine û ji nû ve vejandine. Hunermendên ku bi vî hawî dîrokê ji nû ve dinivîsin, her wiha navê xwe jî li ser pelên dîrokê qeyd dikin. Yek ji van hunermendên nemir, dengbêjê kurd Miradê Kinê ye. Miradê Kinê di kilam û lawikên xwe yên tije hest de, bûyerên dîrokî yên hatine veşartin û tunekirin jî bilêv dike; her wiha bûyerên herî biêş ên serdemên dîrokî dîsa bi dengê xwe yê bi jan û bi wî jana li têlên ribaba xwe barkiriye nemir dike û vedijîne.
Lawikên Mirado rastiyên herî giran yên dîrokê, taybetiyên jiyînê, têkiliyên mirov û civakê bi şêwazeke kûr pêşkeşî me dike. Mirado, di derheqê bûyerên dîrokî de mirovekî agahdar û zaneye. Guhdarvan bi dengê ribaba wî ya bi keser re di nav rastiya dîrokê de bi awayek zindî dijîn.
Mijarên kilam û lawikên Mirado evîn, veqetîn, xweza, şer û lehengî ne. Ligel van mijarên cûr bi cûr meseleyên civakî jî di nav kilamên xwe de bi ziman dike. Dewlemendiya vegotina Mirado, di navbera guhdarvan û kilaman de pêwendiyek xurt datîne. Bi tevahî mirov dikare bêje hişmendiya Mirado ya li ser dîroka kurd, vegotina wî ya çîrokî, teswîrên fîzîkî û ruhî bandorek mezin li ser guhdarvanan dihêle.
Miradê Kinê, ji bilî ewqas taybetmendiyên xwe yê hunerî bi ribaba xwe, hunera xwe digihîne asteke bilind. Ribaba ku di çanda me de xwedî ciyekî girîng e, me bi denbêjiya Mirado û lêdana wî ya hostetî bêhtir naskir. Di dengbêjiya Mirado de ligel dengê wî, para hişmendiya wî û lêdana ribabê jî zêdeye.
Ribab, ji hêla sîstema xwe ve amûreke nepêşketiye. Ji ber vê taybetiya wî ya karakterîstîk, di nav muzîka kolektîf de îcrakirina wî jî hinek zehmet e. Lewma di îcarakirinê de pirsgirêkên weke entonasyonê dertên pêş. Mirado, ligel van astengiyên amûrê, bi teknîka xwe ya xweser, bi hostetî ribabê bi kar tîne. Vê yekê, Miradê Kinê weke vîrtuozê ribabê nîşanî me dide. Ribab, bi xebata “hoste- şagirt” tê hînbûn. Lewma bi gelemperî, kesên ku li ribabê didin ji hêla şêwazê ve dişibin hev. Miradê Kinê ji vî hêlê ve xweseriya xwe diparêze û şêwaza ribabê geştir dike.
Dengbêjiya Mirado jî xweser e. Herwiha şêwaza wî, rengê dengê wî, kûrahiya hestên wî hertim bandoreke mezin li ser guhdarvanan dihêle. Ew bi saya bîrewariya xwe bi sedan çîrok û qewimînan di hişê xwe de qeyd kiriye. Dema di kilamên xwe de van çîrokan vedibêje, guhdarvanan mest dike. Bi şêwazeke herikbar û helbestî paşerojê bi pêşerojê ve girêdide. Li pê Mirado, bi dehan album man. Vê yekê jî nîşanî me dide ku Mirado di nav gel de çiqas tê naskirin û heskirin.
Miradê Kinê di nav gel de mirovekî rêzdar bû. Heskiriyên wî, ji bo wî li malên xwe biezimînin bi hev re diketin pêşbirkê. Di wan demên kêmderfet de, bi tenê hinek heskiriyên wî karibûne dengê wî qeyd bikin. Kasedên Mirado, weke ku dayikek zarokê xwe ji nexweşiyan biparêze, ji hêla heskiriyên wî ve hatine parastin û veşartin û di demek bi qasî pêncî û sê salan de gihaştine roja me.
Mirado hertim di nav heskiriyên xwe de bû. Miroveke ji dil û xwedî ruhek kûr bû. Heskiriyên wî, bivê nevê li ber vî tebîeta wî rêz digirtin û kasetên wî bi hesasiyet arşîv dikirin. Hijmarên kasetên wî baş neyê zanîn jî, tê texmîn kirin ku ji heştê zêdetirin. Îro, kesên ku li çanda me ya gotinkî xwedî derdikevin, albumên Mirado bi awayeke profesyonelî ji nû ve qeyd dikin û pêşkeşî endustriya muzîkê dikin. Bi rastî jî vê hewldana serkeftî, ew şert û mercên qels yên dema Miradê Kinê tîne bîra me, ku qeyd kirina kasetan çiqas karekî zehmet bû.
Dengbêjî, di çanda muzîka kurdî de xwedî ciyê herî girîng e, lê mixabin îro bi tunebûnê re rû bi rû maye. Sedema vê xetereyê, guhertina pergala siyasî û civakî ye. Ligel vê guhertina bi hêz, Mirado hîn jî ciyê xwe diparêze û ji hêla gelek kesan ve tê guhdar kirin. Di nav van kesan de nifşên ciwan jî hene ku, ew ji bo berdewama vê kevneşopiyê hêvî nîşanê me didin.
Îro wezîfeya me ev e ku; ji bo dewlemendiya çanda me wenda nebe û dengbêj neyên ji bîr kirin, di hizûra Miradê Kinê de em xebatên akademîk lidarxin. Ev xebatên hewcedar, em dikarin weke çend sernivîsan destnîşan bikin: “Lidarxistina perwerdeya ribabê, ji bo dengbêjên nû derkevin û xebatên akademîk bên kirin avakirina bingehek, çavkanî, şert û mercên sereke.”
Li gor min, famkirina Mirado û pêşkeşkirina hunera wî karekî zehmet e. Lewre çîroka jiyana Mirado ligel temenê wî yê kurt, gelek dewlemend û balkêş e. Hêvîdarim, bi lêkolînên kûrtir û berfirehtir emê gelek aliyên Mirado yên nayê zanîn bibînin.
Îro, di bîranîna Miradê Kinê de aliyek me xemgîn e, lê em bi mîrata ku vî dengbêjî ji me re hiştiye re serbilindin. Di vê salvegera 29. de em ji bo wî rehma xwedê, ji bo malbat û heskiriyên wî sersaxiyê dixwazin.
Biyografî
Miradê Kinê ku di nav gel de bi navê “Mirado” an “Miradko” tê naskirin, di sala 1942’an de li Batmanê, li gundê Gêra Cahfer a navçeya Kercewsê ji dayik bû. Navê wî yê nasnameyê Mûrat Gezîcî ye. Lêxistina ribabê ji bavê xwe Ferho û apê xwe Reşît hîn bû. Bi bavê xwe re li gelek deveran geriya û gelek stran, dîlok û destanan hîn bû. Mirado, di bîst û sê saliya xwe de li Kerborana Nisêbînê bi cîh bû. Li vir bi navê “Mirado” hat naskirin. Di heman demê de dengê wî di gelek kasetan de hat qeyd kirin. Wezîrê Avadaniya wê demê Şerafettîn Elçî, wî anî ser karê avadaniyê û Mirado weke karmendê avadaniyê li Midyadê xebitî. Demek şûn de li Sêrtê bi cîh bû. Mirado, karê xweyê hunerî li vir jî domand. Miradê Kinê 17 Kanûn 1984’an de bi dilwestanê jiyana xwe ji dest da. Gora wî li goristana Şêxên Sêrt- Tîlloyê ye.
FIRMANA (Yek ji stranên herî navdar ên Miradê Kinê)
Firmana firmana firmana firman
Firmana firmana firmana firmana
Xalo emê çi bikin, şer girana
Firmana firmana firmana firmana
Keko li me firmana
Ne bi zirtê odê kurê camêrana
Ne bi hovê kirikên simbêlan babide
Li nav qîz û bûk û jinebî û van pîrekana
Û ne ku mirovê berê xwe bidê tu şerê girana
Û destê xwe bavêjê darê demançan û van alamaniyana
Û bila kesekî zirtê xwe nedê
Û nebê emê berê xwe bidin şer û qewgê girana
Û bira li ser mala Eliyê Ûnis
Qewmê çiyana axayo…
Firmana firmana firmana firman
Firmana xalo li me firmana…
Û bira bila kesekê zirtê xwe nedê
Li ser mala Eliyê Ûnis
Wa qewmê çiyana
Û lê lî belê sond xwarina bi şêx Evdilqadirê Gêylanî
Û Mazil û Evdinê nava Nisêbînê
Û bi perda wî Weysel Qiranî
Sond xwarina wî sî salê Siltan Şêxmûsî
Bi wê qub û perda wana
Û jin û namûs û pîrekên xwe bi sê telaqan berdana
Û go emê serê xwe naxin şewqana
Û emê destê xwe nakin tu kelemçana
Û emê berê xwe nadin tu hepisxaneyê girana
Û bira emê tu cara destê xwe nakin
Destê van bêbavên tirkana
Bira bila heçiyê ew in ew qisasê serê me bixwana
Û bira bîra we nayê wextê ku Şêxs Seît
Li devê Ûlû Camiya Diyarbekirê xenaqandin
Û stûyê wî avêtina şerîtê bûkên ser bi zêrî
Bi ser mala bavê xwe de vegeriyana
Û bira hûnê wê rojê li bîra xwe bînin
Û van eskerên Sêrte, Bedlîsê, Wanê, Tetwanê
Welatê Erdîşê, Mûradiyan û Qersê
Û Qaxizmanê, Bazîdê, Erziromê
Li ber pira Mala Badê, li kenarê avê
Dîsanê vane li hev civiyana
Û lê lî belê hûnê bira derba nedin
Li bejn û bala pîs neferan
Heçî ew in ewê ji me kurdana
Û hûnê derba lêbidin li bejn û bala van çawişan
Astêmena, ustêmena
Û van temena, û yuzbaşî û bînbaşî
Û yarbay û albay û van buyuk qumandana
Wele bira ezê dênê xwe didimê
Li ber pira Mala Badê li kenarê avê
Li ber gorê Qeremûsê
Û li ser mala Eliyê Ûnis
Û çi ecêb û çi qiyamet û çi tofana
Û waya mewzî û tabiyên xwe kolana
Û simbêlên reşê boyaxkirî avêtine van miqerifê tifingana
Bi elba fîşek valakirina ser gohê van ebana
Û wele bira dênê we li wa bê
Û bila xwedê şeş kula lê bidê
Li mala çawişê Farqînê
Û tu nebê dûrebîn li ber çavê wê ya
Û lê dimêzênê li ber pira Mala Badê
Li Newala Qeremûsê çi ecêb û çi tofana
Û lê lî belê ewê çûwa ser telefonê
Ciwabê didê yedincî qolordiya Diyarbekirê
Û ji wê dê ciwab kete xopana bajarê Enqere
Ew dibê: “Elo!”
Ew dibê: “Efendim!”
Û ciwab dane wê meclîsa girana
Û wa axayo firmana firmana firmana…
Wele firmana li me firmana
Wele bira wextê ciwab kete
Xopana bajara Enqere
Wê meclîsa girana
Û lê lî belê carekî rabû
Bû çire çira deriyan
Çinge çinga kursiyan û masana
Û bûya çira çirê wan qelemana
Û navê mala Eliyê Ûnis deranîn ji van kutik defteriyan
Navê wan avêtin wê dewra siltanan
Û wele navê mala Eliyê Ûnis
Xwezî carekî avêtina qezetana
Bû çinga çing û zire zira telefonê wana
Û bila wê rojê şêst û heft welayetê Tirkiyê
Xeberdana wan pê hesiyana
Û bira carekî mifte lê dana
Devê wan depoyana
Bi sindoqan, bi elban fîşek vala kirina van mîratê cemsana
Wele bira dênê we li wan bê
Heçî sûbay bûn
Ewê siwarbûne li wan texsî û li wan cîp û li wan fordana
Û heçî êdî sefer bûn
Li van ekmek çantasiyên xwe dagirtin
Ji balixan û ji van somunana
Û wele heçî yêdek sûbay bûn
Û nûka hatibûna eskeriyê
Nizanibûn berê xwe bidine şer û qewgê girana
Nizanibûn çi ecêb û qiyamet û tofana
Û wele ewê siwarbûna li cemsana
Mendîl û desmalên xwe ji bêrîka xwe derdanîn
Û siwar bûne li cemsana
Bankirina pîrekên xwe
Go: “Heqinî helal êdin!”
“Û emê berê xwe dine şerê mala Eliyê Ûnis, qewmê çiyana”
Axayo…
Û wele firmana firmana firmana
Li me firamana
Û emê çi bikin şerê mala Eliyê Ûnis û hukmatê
Wezê dênê xwe didimê pir girana axayo
Firmana firmana firmana firmana
Li me firmana
Û wele bira wezê dêne xwe didimê
Û li ber pira Mala Badê
Li Newala Qermûsê
Li min xweş tê dengê van mîratê otomatîk makîneliyana
Û wele lê lî belê mala Eliyê Ûnis
Çawa bi elba fîşek vala kirina ser gohên van ebana
Û sond xwarina bi Weysel Qiranî
Bi wî Siltan şêxmûsî, bi wê perda wana
Û destê wan ji zarok û çolix û kufletê wan qetiyana
Û go: “Emê serê xwe nakin şewqana!
Emê berê xwe nadin tu hepisxana
Û emê destê xwe nakin darê tu kelemçana”
Û wele namûs û pîrekên xwe bi sê tealaqan ji xwe berdana
Û lê lî belê simbêlê reşê boyaxkirî
Avêtine van miqerifê tifingana
Û lê lî belê mala Eliyê Ûnis dênê xwe danê
Fîşek û mermîyê wan nemana
Û zanibûn ku barê hukumetê
Barê risêsa zaf girana
Û lê lî belê van bêbavê tirkan dênê xwe danê ku
Dengê tifingê wan nayê, fîşekê wan nemana
Lê lî belê carekî wan singo avêtin devê van sîlehan û tifingana
Û hicûm berdana ser kozik û çeperê mala Eliyê Ûnis
Û heyf û mixabin wê rojê
Û bîst û pênc merê me kurda
Dane nav lingana axayo
Wele firmana firmana firmana
L ime firmana
Û ezê çi bikim, şerê mala Eliyê Ûnis
Li ber pira Mala Badê, li Newala Qeremûsê, li kenarê avê
Û emê çi bikin, hemî emr û îrada xwedana
Axayo… hê…
